Il sublime sentire poetico
Borelli Salvatore
- Dettagli
- Dalla poesia all'idioma
Notizie Biografiche
Salvatore Borelli (1930-2004) nacque a Sambiase nel rione ‘Mped’alivi di fronte alla casa che fù del filosofo e patriota Francesco Fiorentino.
Il papà Giovannino,valente capomastro-muratore,aveva frequentato per un certo periodo la scuola ginnasiale di Nicastro,dove aveva imparato a parlare ed a scrivere correttamente la lingua latina e greca . Appassionato suonatore di chitarra,componeva versi in vernacolo sambiasino. Quale ed ultimo ed allegro cantastorie, raccontava per le strade del centro storico di Sambiase la favola di “Cornalivari” (Carnevale).
Salvatore, per gli amici Turuzzu, era di carattere sentimentale. Era veramente una persona gentile e rispottosa del prossimo. Imparò a suonare come il padre la chitarra, allietando, insieme ad alcuni inseparabili amici, le occasionali compagnie. Anche in questo campo artistico divenne tanto popolare con il nomignolo di "Murolo".
Nel 1986, con il suo primo libro di poesie “ Duci e Amaru”, edito dalla Rubbettino di Soveria Mannelli, si attestò come l’antesignano dei poeti in vernacolo sambiasino.
Vinse sempre i concorsi di poesia cui partecipò.
Nel 1995 pubblicò il suo secondo libro “ Cumu nu suannu” stampato presso la tipografia “ La Modernissima” di Lamezia Terme ,che gli attestò la definitiva popolarità.
Il suo ultimo lavoro ( ancora inedito) è stato recensito in termini molto lusinghieri da autorevoli critici quali il prof. Luigi M. Lombardi Satriani, docente titolare della 1^ Cattedra di Etnologia presso la facoltà di Lettere dell’Università “ La Sapienza” di Roma;dal prof. Pasquino Crupi critico di letteratura Calabrese e Pro-Rettore dell’Università per Stranieri di Reggio Calabria;dal prof. Giuseppe Falconedocente di Dialettologia Italiana presso l’Università degli Studi di Messina.
Dal libro dal libro “Duci e Amaru”
Ha turnatu 'u zzu Saveru
Nemmènu n'ha 'bbirtùtu ch'arrivava,
èranu quarant'anni chi mancava. '
Mbicchjàtu ammalappèna 'u canuscìa,
'i làrghimi parràndu si vivìa.
« 'Ntr'America, nipù, guadagni assai
ma 'stu paìsi nùastru 'un t' 'u riscùardi mmài! ».
Quantu camìnu ha ffàttu 'sti jùarni chi cc'è statu,
va' fhrìsca quantu rùajuli ha giratu(1)!
Stratèlla, Craparìzza, 'nt' 'o vàgliu di Ciciùni,
Cafhàrdu e Ila Vignòla, 'u Bràcciu e Muragliùni(2)!
'Ncialàtu ad ogni pìzzu si fhirmàva
ed ogni cosa antica ritrattàva.
Cìarti jùarni d'apprìassu cci hàju jùtu,
s'arricurdàva ffàtti... chi m'ha 'neitruliseiùtu.
« 'U vi' a 'stu pòstu? Quand'èramu guagliùni
jucàvamu 'ntra l'ùartu 'i Muzzicùni.
Spònzi, cròzzi 'i fhinùacchj, lattùchi 'ncapucciàti
'a sìra cc' 'i fhuttìamu a llatrunàti.
Era Ba fhàmi! Si nnò ppicchì cci jìa!?
'U pàni ccu Il'amici t' 'u spartìa!
Nipù, guarda 'sta villa! 'U nùmi cci ha ristàtu
ma chìsta è 'nu garàgi asciumicàtu!
Nduv'è chillu vivìari?...
L'acqua ccu Ili chjatrùali lustriàva,
fhigùrati ch' 'a luna si spicchjàva!
Di vàcchi, ciùcci e mùli 'nturniàtu,
di sdànghi di sciarrètti accuppulàtu.
Vidìa 'n'arbulatùra ch' 'o cìalu cci truzzàva,
'a casa 'i Rusulinu virdiàva!
E cchilli dùa fhuntàni cum'èranu 'ngarbàti,
ndi rifhriscàru vùcchi 'nsuvaràti!
'A gènti stanca e stracca si fhirmàva,
sudùri e purviràta si sciacquàva!
E cchilla scalinata(3)! Basta mu cci saglìa
'na scàglia 'i paradisu ti parìa.
Hàju truvàtu tuttu arruniàtu!...
Nemmènu 'nu parmìantu cci ha ristàtu.
'U 'ntìnnu 'i chilli cùanzzi t'annacàva,
assimigliàva 'n'arpa chi sunàva.
Di mùstu, cupìalli e tòrchji 'ntartaràti,
tini, mastrialli e ràspi sparpagliàti.
Viàtu chilla fhràga ch'adduràva!
S'avia 'accuttùfhu a vvìantu ti sanàva.
'Mbèci mò tutta l'aria è guastata;
l'hàju lassàta sana e 'mbarzamàta!
'Sti stràti stràti 'u sai echi ssi sintìa?
'N'addùru 'i fhìanu e mustu e pani chi cucia.
Trappìta, giàrri, fhrìsculi e pignàti,
ùtri, lancèlli e ffràschi 'ncatastàti.
'U nùazzulu 'u curàtulu 'u vrusàva,
vidìa 'na nèglia 'i 'ngìanzzu ch'adduràva ».
'U bruttu vèni mò, ccu 'stu zziànu mia!
Jìa 'n cèrca 'i pìgni e gghjìasa e 'un lli vidìa.
Parìa 'na tìrga, 'i dìanti 'i sdirruzzàva
quandu ha bidùtu 'a gghjìasa cha mancava.
« Fhànu palazzi... e nnùllu 'ha carculàtu,
pòvaru Santu Rùaccu(4) hànu sfrattàtu!
I Santi cchju 'mpurtànti nissùnu 'ha gimintàti,
su' fforti, cchjù sintùti e affibbiàti!
Rùaccu ccu llu jinùacchju 'un s'ha rijùtu
ed ogni ventarìallu l'ha putùtu.
'U fhòrti l'hànu sempri... rispittàtu,
'u cani ha muzzicàtu a llu strazzàtu!
1. ' Va a capire quanti luoghi del paese ha girato!
2. Tutti i luoghi più antichi e più noti di Sambiase
3. La scalinata di Piazza Fiorentino.
4. La piccola Chiesa di San Rocco, circondata da alcuni pini, che sorgeva all'estremità sud-est di Piazza Diaz.
****************
'Unn' era ppi lla mamma chi ciangia
Tutti 'nd'avimu mùarti tantu cari,
'u dùa 'i nuvèmbri jàmu a Ili truvàri;
ìu puru cci hàju jùtu, però 'nu jùarnu avanti,
quand'era lla dumìnica di' Santi.
Macàri 'un ti cci addùni 'n'annu sanu
ma chìllu jùarnu ni 'nd'arricurdàmu.
Làmpadi e candili, rosi e cardinali(1),
gigli e margariti e jùri artifhiciali.
Si sa 1'usànza nostra ch'è cchilla di giràri;
ti fhìarmi ad ogni tomba ppi guardari.
Chistu si chjamava Miscimàrru
cha càtti povariallu di 'nu carru
e cchistu è llu ritràttu 'i mastru Ninu,
tant'anni 1'hàju avùtu ppi vicinu.
Cumu nu 'mpantasàtu vai guardandu
e ppassi 'na jurnata caminandu.
Diversi vànu sulu ppi chjatàri,
si cci hànu fhattu 'a làpita
o ancora cci hànu 'i fhari.
'Nd'hàjti vidutu puru agenti chi ciangia!
Cùmu 'na muntagnara ch'è capitata a mmìa.
Sintiti cantalèna chi fhacìa
'sta vecchja muntagnara 'i Buculìa(2):
« Mamma cha le fragùne me facia,
cche còre grànne, mamma, che tenia!
E le grispèlle e quantu farinàta
de tànnu cha 'un me 'a fhàzzu 'na manciàta ».
Fhacìa 'nu chjàntu affrìttu e si sgargiàva
e lli capìlli a manna si tirava.
Dopu 'nu pocu m'hàju avvicinatu:
« A quant'è morta? » cci hàju dumandatu.
« E' morta pocu jùarni dop' 'a guerra,
de tànnu è cruvicàta 'nta 'sta terra.
'E sorde ppe 'na tòmma nun l’avìa
e 'nta 'sta terra tocca puru a mmìa.
Ppe cchìssu chjànciu assàe che m'ammazzèra
e all'àutre mùarte 'a tòmma cce sciullèra.
Vedìannu 'ste cappèlle marmiàte
e nnùe sùtta 'sta terra cundannàte !
Puru de mùarti su' privilagiàti
mu stànu 'nte palàzze e nnùe 'nte scantinàte! ».
E ttantu ppi Ila fhàri rassignàri
'nu pocu m'hàju misu a ragiunari:
« Oh zzi', 'stu lùssu chi vidìti è ssùlu mostra
sinnò su' mùarti cumu 'a mamma vostra.
Si 'a morti ccu Ili sordi s'accattèra
màncu 'nu povarìallu cci ristèra.
Chilla ma un guarda Papi e non rignànti,
ssttrunca Ili passi a ttutti i priputènti ».
'Sta vecchja mi guardava cunsulàta,
ppi ppocu nun m'ha ffàttu 'na risàta.
Ed lu pinzzàva dintr' 'a menti mia:
« 'Unn'era ppi Ila mamma chi ciangìa ! ».
(1) Crisantemi.
(2) Frazione montana dell'ex comune di Sambiase.
***************
'Na canzzuna
Quandu niscìvi ìu, cchì svinturàtu,
'unn'era notti... e scùru fhacìa!
Di tàntu ch'era nigùru e chjagàtu
màmmama mi guardava e mi ciangìa.
'I pètri a mmenz' 'a via jìanu gridàndu:
« Cchi ccià nisciùtu a ffari 'ntra 'stu mundu! ».
Di tàndu... ancora è scùru! 'Unn'ha 'njurnàtu,
tinia 'nu sùlu lumi(1)... e ss'ha astutàtu!
Cchi spìari... si niscìsti all'astutùni?
T'arrùazzuli ppi sèmpri all'attrappùni!
1. La moglie del Borelli, morta per grave malattia.
***************
A praja 'i mari
Ciàmbri, frischèri e zzìmbi 'ncannizzàti,
jumènti, muli e ciucci 'mpasturàti,
ziròlla, parparòtti, pùlici e muscùni,
sùrici, carvunàri e zampagliùni.
A notti 'nta 'sti zimbi ti cripàva!
Curcàtu a 'nu pagliùni 'mbaschiàva.
'Nta 1'ùmitu, a llu tùastu, 'nsardillàti,
durmiamu a 'sti tucùlli arrunchjunàti.
Scuràtu, senza fhùacu 'un putia stàri,
'a fhùma assicutàva Ili zanzàri;
l'ùacchji l'avìamu russi e 'mbisicchjàti,
di pàpuli e cravùnchji 'mbillicàti.
Nissùnu avia lli sdrippi a praja 'e màri! ...
'A ggènti si sintìa scandalizzàri.
Nùa avìamu i cazunialli 'mbratillàti,
sculurisciùti, Manghi e squacquaràti.
I fhìmmini ccu càmmigi a rutùni,
suttàni di cambrìccu a strascinùni;
'nta l'acqua chìlla lòba 'nsumiàva
e si vidia 'n'umbrèlla chi natàva!
Lla ssùtta cc'era pezzi 'mbulicàti,
mutàndi e brachissini arrumbugliàti.
Abbòglia, caru mia, mu taliàva...,
'na scaglia 'i carni jànca 'un t' 'a mustràva!
'Un ndi vidia villìchi quantu 'mbùti,
minnèri quantu vòzzi scuvirùti! ...
Sguizzari, Ulandèsi, Spagnùali e brun'arpini,
capicchji cumu cràpi e picurini.
M' armènu a praja 'e mari putia jìri,
ch' 'o sàngu 'un t' 'u sintìa 'ntrugulisciri!...
***************
A maistra mia
Tinìa lli manu longhi mu minàva,
era 'na maistrìna chi 'mparàva !
Si ni vidìa l'arìcchji 'ntartaràti
ni cuvirìa di scaffi e pizzulàti.
T'adduràva llu jàtu si fhumàva,
'nzzammài avìa l'ùgni longhi t'ammaccàva.
Ni fhacìa jìri vrùndi e rigistràti,
capìlli curti curti o carusàti.
« Chi ti vo' beni ti f ha ciangìri
e chi ti vo' mali ti f ha ridiri! ».
Tàndu, 'nu muccusìallu, cchi sapìa !
Cci ndi mandài rusèlli 'n mènti mia!
'A scola assimigliàva 'na nivèra
e ìlla cumu a nùa senza vrasèra.
'Ngrillàva e 'un la sintìamu lamintàri,
dava lla vita sua ppi lli sculàri.
Cumu 'a vulèra vidari!
Va' cerca 'nduv'ha jùtu!
'Un sàcciu nò si campa o s'ha murùtu.
S'ancòra 'a Minnicèlli(1) mi minèra
sculàru sutt'ad illa cci turnèra!
1. La maestra Sabina Minnicelli celebre insegnante elementare, nota per le sue grandi capacità pedagogiche.
***************
A don Micu Trupìa
E' 'na fhurtùna aviri a tìa vicinu
'a casa di ndon Mìcu e cchìlla 'i Fiurintìnu.
'U Fiurintìnu grandi ppi Ila fhilosofìa,
ndon Mìcu musicista di grandi miludìa!
Quant'òpari ha sunàtu e quant'accòrdi
ccu 'nna catàrra antica a novi cordi.
Pìazzi fhamòsi 'i Verdi e di Bellini
e avìa Ili baffi cùmu Tuscanini,
(ppi cchìstu tanta 'genti l'hànu pigliàtu
tuttu ppi Tuscanini spizzicàtu).
Ndutàtu 'i 'ntilligènza e ffantasìa
ha scrìttu tanti drammi e puisìa.
Cumpòsi mùsichi davèru tutti belli,
varzàrri, marzùrchi e tarantèlli.
Ccu tutti chìlli pìazzi ch'ha sunàtu
'i mùra di li casi ha tunicàtu.
Quandu sunàva d'ìllu... mi 'ncantàva!
Stavìamu fhàcci e ffrùnti ed ìu arricchjàva.
Quantu nuttàti 'n terra hàju passatu
mu sìantu chìllu sùanu 'nzuccaràtu.
E s'era viarnu a mmìa cchi m'impurtàva!...
Ca 'u sùanu 'i chìlli cardi quadiàva.
Tèni cent'anni e certu 'un va 'n campagna
ma ancora canta cchjànu e s'accumpagna.
L'avìssivu 'i sintìri ragiunàri!
Cunsigli a lli ministri cci pò dari.
Ragiùna sempri càrmu e dilicàtu,
si vidi ch'è signòri 'i quandu è natu.
'Nsìna a cinqu'anni arrìatu spassiàva,
ccu nìarvu e zuffiùni caminava.
A sìra si fhacìa lla partitèlla
'nta chìllu bàrru 'ndùvi « Puparèlla »;
jucàva llu trissètti vèru fhìnu
nsèma ccu llu maèstru Pasqualìnu.
'Hàju vulùta scrìvari, però 'unn è cosa 'a mìa
di fhàri a 'stu grand'ùamu 'a biugrafhìa.
Manzoni cci vulèra mu discrìvi
'stu magu d' 'a catàrra 'i 'mpedalìvi.
Quantu fhurtùna dintra cchìllu vìcu
m'avìmu ppi vicinu 'nu Don Mìcu!
***************
dipinto GB. Molinaro
A fhera 'i Santu Vrasi
‘Sti jùarni cèri nòvi nd'affruntàti,
pàrinu aggialli 'i pàssa i strati strati.
Vèninu 'i tutti 'i bandi ppi lla fhèra(1),
m'accàttanu 'a majìlla o 'na vrasèra.
Rundianu sùpra e ssùtta apparigliàti,
càrrichi 'i sèggi 'i vùda 'nghittulàti.
'Ncignanu 'npèna 'ngnòrna a miriàri,
'nu sbàrdu 'i vindulìari vajanàri.
'Bundànzza 'i mastazzòla e bancarèlli,
fhrischiatti, surdulini e pipitèlli.
Ti 'nciòtanu ccu sgrùsci e ccu gridàti,
'na lava 'i sordi bùani ed «arranciàti»(2)
Sianti 'nu tira e molla ogni puntùni,
s’addòbbanú 'na gràsta o 'nu chjantùni.
Vidi 'na picatùsa chi smurfia,
‘n'àutra s'ha 'mpurmàtu e ngrizzulìa.
Cci vo' Ila mànu 'i Dìu ppi s'addubbàri,
s'hànu jungiùtu rùjini e ligàri.
'Ntra fhèra d'animali vi 'nzzurdàti,
ràganu ciùcci e muli a camiàti.
'Arinàcchju d' 'i Vàgni pò parràri!
Quantu purcèlli senti runciàri!
Nd'abbùsca 'sti tri jùarni ciampatìni
di fhrùsculi minùti e di vaccini.
'Appàrmanu 'i marràmi e di lurdia,
lla ddintra ognùnu ammàcca e scavunia.
Fhùssi 'na chjìna dùbra si durèra
ma 'a carma pùa ritorna dòpu 'a fhèra!
1. La Fiera di San Biagio che si svolge ogni anno nei primi tre giorni di febbraio.
2. Soldi falsi.
***************
Anzzaru e lla Fhirruzza(1)
'Nd'èbbiru 'sti dùa numi 'nuri e stima,
eranu cchjù 'mpurtanti di Capri e Margellina.
I cèrzzi, fhìcu e alìvi su' 'mbicchjàti,
ni tènniru ppi d'anni 'mpirticàti;
ruvètta, fhitusèlli, cardùni e ppulicàri,
ccu d'ìlli n'appricàvamu a jucàri.
E cchìlla cavarèlla passàndu ti parràva,
era scumpùsa quandu attruppicàva.
I mòrgi c lli mattùni parìanu siminàti,
i vrìasti e cciaramiri sparpagliàti.
'Ndi pàrru di 'sti numi 'ntusiasmàtu
chà chìsti n'arricòrdanu 'u passàtu.
Quand'èramu sculàri cci jìamu a scioparàri,
jurnàti sani sani a ccùrrari e schirzzàri,
squazùni, lùardi e ss.èmpri sgarrunàti,
i càuzi a mmènz' 'a gamba arripizzàti.
All'ùra d'ammurzzàri ccu cchì ti saziàva?...
Saccàti 'i fhìcu tòsti, pastìlli e rusicàva.
Eramu fhòrti, sani e rrussantìni,
nduv'èranu a cchill'èbbrica nutèlli e ffurmaggìni!
Ccu ppìpi e guardunialli 'ntinillàti
èramu ppi ddavèru azzariàti.
Sti quatraràstri 'i mò su' 'mbisciulàti,
si vùrdanu 'i fhittini e ssu' malati.
Turnàndu a llu discùrzu principàli
d'Anzzàru e dd' 'a Fhirrùzza ndi pùa parràri màli?
'Nta nduv'ad ìlli cc'era 'na jittàta
d'aggènti a cchilli fhìcu 'mpirticàta:
fhurgiàri, custullari, varviari e Ili 'mpigàti
ccu panzi cumu sacchi sbisazzàti;
'n terra 'na cudicina 'un si truvàva,
'n càpu 'na scattagnòla 'un cci ristàva!
Ccu ttuttu 'stu prugrèssu 'sta terra t'ha' scurdàta?
Cci jìsti pùacu vòti ppi 'n'armàta! ...
A carta pulla pulla 'unn è cha t' 'a 'ccattàva,
ccu ppètri e ccu cchill'èrva ti stujàva.
E quantu mila vòti ti 'mbrigàva,
‘nt'Anzzàru e lla Fhirrùzza schirmiàva;
si ndi gustàru lìti, gridàti e ccurtillàti,
divorvaràti, pùgna e cciarrunàti !
L'àrbuli e cchilli tròppi cci su' ancora;
pòvara cavarèlla ! ... E' scancillàta
e a cchilu stessu postu cc'è 'na stràta.
A ggènti passa ormai muturizzàta
e nun cci fhànu màncu 'na guardàta.
Chisà s'ancùna vòta cci 'ncruzzèra
e ccu cchill'èrva fhrisca si stujèra? ! ...
1. Due luoghi alla periferia della vecchia Sambiase, regno dei ragazzi di allora: giochi, scherzi, ma anche molte scazzottate, il freddo balenìo di qualche lama di coltello o il cupo e lugubre rimbombo della pistola.
_______________________________
QUANDU VINIA NATALI
Trasia dicèmbri e ll'aria pruthumàva,
`un c' era j ùri ... e ppùru n' adduràva.
`Nt' e panni d'allirghizza `un cci capia,
prigàvamu Natàli mu vinia.
Riatini `i cristiani `i strati strati
chi jianu a lla nuvèna `mpullunàti,
ccu sciàlli, thazzulittùni e mantillini,
`na musica di zzòcculi e tappini.
U scùru `i rùghi rùghi ti `mbuccàva,
‘nt' o zzàncu e lli gurnàli `mpalaccàva.
Mò cci su' lluci e strati `ncatrambàti,
addiu nuvèni, strìni e sirinàti.
Natàli a manu nostra si sintìa!
`Na strina a ogni casa si fhacia :
armònachi, zampògni e ffiucculàti,
vùci fhirrigni, chjàri ed ammagàti.
" Fhàmmi la strina si mi la vùa fhàri,
chilla di Capadànnu e di Natàli.
Siantu `nu sgrùsciu di `nu manigliùni,
grispèlli calamìndi `nu spurtùni."
Vidìavu quantu rròba ni calàva,
‘nzzìna a llu jùarnu appriassu spizzicàva:
fhrìttuli, grispèlli, baccalà e fhragùni,
piràjini, crucètti, mianduli e turdùni.
Sunàvamu e càntàvamu abbrazzàti,
cuntianti cumu `na Pasqua e affratillàti!
`Un ti ndi fhàri gàbbu, mi piacia cchjù prima!
Cc'era cchjù fratillànza, riligiòni e stima!
_______________________________
ERANU I MATINATI
Cchi chjaranzzàna fhrìdda chi minàva
e `n gìru màncu `n' anima affruntàva.
Éranu i matinàti ed ìu mi ricuglìa
ch'avia sunàtu ccu ll' amici mia.
Ma quandu a mmènzu `a Villa hàju arrivàtu
`nt' `e vini tuttu u sàngu m'ha quagljàtu!
" Fhòrsi è `nu spìardu?- `mprìma hàju pinsàtu –
O ancùnu marzziànu ch'ha calàtu ? "
Vulìa scappàri,...ma fhòrzza `un nd'avìa,
chà `i gambi `nu mazzùni mi sintìa;
guardava `n giro tuttu spavintàtu
ppìmmu m'addùgnu chini avia parràtu.
Ppi `un cadiri m'assiattu a `nu scalùni
e cchjù ffòrti si sintìa `nu parrasùni.
`Nu nsùartu `n' àtru pocu mi pigljàva
vidìandu a Fiurintìnu(1) chi parràva.
Era `ncazzàtu,...'a capu muticàva,
i baffi ccu Ili manu si lisciàva.
``Ccu cchìni pàrra `st' òmu littiràtu?
Si pàrra ssùlu, fhòrsi ha pazziàtu!
`Nzzammài s'addùna d' `a prisènza mia
ndi sùgnu cèrtu cha mi ciamparia."
Cchi vvista orrènda! `Na sfingi si vidìa,(2)
`nu scùagliu `nt' `a timpèsta mi parìa;
fhìci curàggiu e cchjànu m'abbicìnu
e ssìantu cha parràva sambiasinu.
"Ha' vìstu, Sa' `Ranci(3), echi m'ha `mbattùtu?
Cha chìllu sbrigugnàtu m'ha tingiùtu.
Ad ùnu cumu Cìcciu Fhiurintìnu
l'hànu cunzzàtu cumu `n abbissìnu!
`Stu scèmu s'ha abbusàtu chà durmìa,
chà s'era risbigliànti...'un mi tingia.
Chìsti su' `mbriacùni stravacànti,
offèndinu i fhilòsofi e lli Santi."
Mèntri lu F iurintìnu cci parràva
u Santu ccu Ila càpu mussiàva.
Sdignàtu San Francìscu cci rispùndi:
" `Nzzammài `sto sciòccu avìa tingiùtu a mia,
`a càpu ccu `sto pàlu cci rumpia.
È stàtu veramènti scrianzzàtu
m'offèndi `n ùamu tantu littiràtu.
Cchi vùa Ndon Cìcciu mia, t' ha' rassignàri,
i còsi pùanu pùru cambiari;
ormài `sto mùndu è tròppu grussulànu,
vùanu pigliàri u cìalu ccu Ili mànu.
Tu guard'a mia! `Unn è cha cùntu pàlli,
vùanu tinùtu `a casa ccu lli spàlli.(4)
Mi vèni gùla ppìmmu m'arrassèra,
rnu tutto llùacu `n terra cci cadèra."
Pùacu minùti sùlu si parraru
e ddòpu munumènti riturnàru.
Ed ìu trimàva...e ll' ùacchji avia di fhòra!
E quando ridi parràmu trìamu ancora!
Chìstu è `nu thàttu vèru.
Però `un ridi parràti,... ...éranu i matinàti !
Note:
1)- Francesco Fiorentino, storico e filosofo sambiasino, la cui statua si trova al centro della piazza omonima in Sambiase.
2) - A fine anni '70, tra le diverse forme di contestazione, vi era anche quella, incivilissima, di deturpare i monumenti. La statua di Francesco Fiorentino era stata imbrattata con delle bombolette spray.
3) - San Francesco di Paola, la cui statua è sempre stata in piazza Fiorentino, detta Villa.
4) - La statua del Santo, verso la fine degli anni '60, era stata spostata dal suo antico posto e situata con le spalle poggiate allo spigolo della casa di un privato cittadino.
______________________________
Poesie tratte dal libro "Cumu‘nu sùannu"
‘ A CHJAZZA
I°
Ppi ddámmu s'afféndinu 'i Stratillúati,1
chilli 'i 'ntr"o Brácciu2 o i Cafhardísi!3
'Un ddícu, arrássu sia, ch'éranu ciúati,
ma 'a Chjázza fhú llu salóttu d"u paísi!
Llá cci stavíanu 'i 'gnúri,
i cavaliari e lli signurini,
míanzi pagliétti 'i tanti culúri,
putighi e putighíni
'Nu múarzzu 'i paísi stagliátu,
'nu veru principatu!
Tiníanu assissurátu,
'a caserma e lla 'satturía,
sutt"a gghjíasa c'era lla posta 'ntr"o palazzu
'i ndon Giorgiu Maria.4
Ajjhjáva 1'óru tuscánu ammíanzu 'a chjázza,
puru 'a gazoseria 'i donna Grazia Matarázza.5
1. Abitanti del rione Stradella.
2. Abitanti del rione Braccio.
3. Abitanti del rione Cafaldo.
4.Giorgio De Maria - Capo dell'Ufficio postale.
5. Grazia Matarazzo (1876-1952). Col marito Rocco Silvestro
era proprietaria della prima fabbrica di gassose a Sambiase.
II°
'U píarnu principali
fhú ndon Cicciu Rubinu,1
valenti spiziáli e primu cittadinu.
S'avía 'n'anca abbuffáta, sgalláta o sgavagliáta,
ccu 'na ciciuliáta... d'acqua salata...
e 'na bona stricáta,
quantu é vera 'a 'Mmaculáta,
cha 'ntr"a stessa jurnáta,
t"a sintía strapazzáta,
peró stavía 'n terra
ccu ll'anca appuggiáta!
Non súlu séppi ffári 'i midicíni,
fhú ppúru Putistá
a tíampu 'i Mussulini.
1. Francesco Rubino (1874-1969). Farmacista e speziale. Podestá di Sambiase.
III°
A Sciábula1, donna Carména2 e lla Vastiána3
nd'avíanu cisti e spurtúni paráti!
Milúni 'rándi quantu 'na campana,
'bundánzza 'i mulingiáni e di patáti.
1. Barbuso Peppina (1884-1956) 'a Sciábula di soprannome.
2.Turquasio Carmela (1882-1956) nata a Curinga
3. Calabró Sebastiana (1888-1973)
IV°
Cchi d'é chi cci ha mancátu,
'u trappítu o 'u mulinu?
Quantu granu ha macinatu
'a bonánima 'i Brunu Pinu!1
1.Bruno Pino - Mugnaio. (1904-1974)
V°
I pisci? Avíssi voglia!
Fhóra e dintra 'a piscaría
v'arricurdáti a Marríallu1
cha 'i vindía?
Pári cha 'u síantu mó
ccu lla vúci abbragáta:
"Eééé...arrivata 'a sardélla,
ééé...arrivata 'a nunnáta!"
Si scannaruzzáva...
E cchini 'u sintia!
'a genti 'unn avía sórdi mu accattáva,
máncu 'na stízza d'úagliu mu fhrijía!
Sácciu s'u púazzu diri!
Mi síantu timitúsu...
ma ppi llu canuscíri
'u chjamávanu 'u Pilúsu.1
1.Giovanni Marrello - Fruttivendolo e pescivendolo. (1902-1967)
VI°
'Ntr"a chjánca d'u Pagánu,1
'i Gríllu,2 e Fhuristánu3
cci nd'era zínzuli 'i carni minuta!
Pinduliáva ll'avanti 'mpindúta,
'mprisuttáta, chjína 'i muschi e purviráta.
Ni cambarávamu tri voti all'annu,
a Pasqua, Santu Natali e Capudannu.
Menu mali cha ogni tantu
ancúnu vói s'incafhunáva
e, quandu ti jía bona,
chilla carni t"a 'ccattáva.
Nduvi 'a vindíanu vidíavu 'na guerra,
sútta 'a casa 'i radon Peppi Cerra!
Quantu 'mbuttúni, gridati e burdéllu
ppi avíri 'a carni d"u bassu macéllu.
1.Domenico De Biase - Macellaio emigrato in America.
2. Francesco Grillo - Macellaio.
3. Francesco De Biase – Macellai.
VII°
'Mbéci Rusína i Tólla1 fhacía affari,
'ncignáva d"a matina e 'un risistía a pisári.
Vindía arénghi e sardi salati
'ntr"e pámpini di fhícu 'mbulicáti.
'U piscistúaccu e lli ventricíalli
'i vidíavu 'i luntánu!
Cúmu 'ncazzávanu i sarachialli
ccu 'nu múarzzu 'i pani 'i 'ndiánu!
1. Stella Rosa Maria - Negoziante di alimentari (1869-1958)
VIII°
T'abbisugnáva 'n'umbrella, 'na sciarpa o 'nu cappíallu?
Trasía 'ntr"a putíga 'i ndon Sarvaturi Burríallu.1
Ccu lli manu vacanti 'un ti ndi jía,
d"a nascita alla mórti ti vistía.
Ajjhjáva 'nsína a lli curúni,
lazzi, puzína, piattini e buttúni,
cumu nú pimmi!2 ‘ndavía picatelli...!
cúappuli 'i criatúri e tabanélli.
I tacchi e lli simígi...pacchi,
pacchi, fhirrúzzi ppi lla punta e ppi lli ... tacchi.
1. Salvatore Borrello - Negoziante di scarpe e di articoli vari. (1900-1962)
2. pimmi = UPIM
IX°
'N'áutru cha cci miría fhú Fabiánu,
'u diu Cu vinu, Cicciuzzu 'u cantiníari;1
'a genti di vicínu e di luntanu,
jíanu ppi si zurrári 'nu bicchjari
Tinía tórchji, palarchji e carrácchji;
di vinu ndi linchja setti úattu vútti,
ccu sórdi o senza sórdi si 'nciciunávanu tutti.
1.Francesco Fabiano - Cantiniere. (1914-1982)
X°
E chílla bonánima 'i Fhurfaríallu1
quantu unistá tinia quandu pisava
Era 'nu pócu vásciu, povaríallu,
d'arríatu 'u bancúni a capu cci spiava
Ciccúzzu Giampá2, don Andrea Camardélla,3
tutti a 'na rasa s'avíanu cunzzátu.
Fhóra malúacchju, cchi cumpagnía bella,
assimigliava 'nu tri...gimillátu!
1.Gaspare Fulfaro - Negoziante di alimentari. (1900-1985)
2. Francesco Giampá - Negoziante di alimentari. (1901-1964)
3. Andrea Gambardella - Negoziante di alimentari. (1907-1944)
XI°
Ici cha mancavanu i varviari!
ma 'u cchju búanu fhu Talínu,1
sirvía puru i Carbiníari.
Tinía rasúali e specchji lucenti,
tuvágli vrúndi e fhúarfici taglienti...
Ragáva 'nu mustazzíallu fhínu fhínu,
nd'ha avútu 'ligánza Burríallu Talínu!
1. Italo Borrello - Barbiere. (1904-1983). Tipo elegante, garbato e salottiero.
XII°
'Un c'éranu sulu i varvíari,
Fhunáru1, 'u cumpári Arvínu, 'unn era custulíari?
Ndi parru no' ppicchí é di chilla razza...
cci tocca ch'ha stavútu a mmíanzu 'a chjázza.
Genuvési ndon Vicíanzu2 cchi vindía
s"un c'era ancúnu sartu chi cusía?
Stavíanu vicini, s"a 'víanu parráta,
unu mintía lla rroba e 1'áutru 'a fhatigáta.
Era 'nu mastru chi mmai ripusáva,
c'éranu júarni chi máncu affacciava.
Ancúna vota 'u vidíavu spiári,
cumu 'na spéra 'i suli si turnáva a 'mmucciári.
1.Albino Funaro - Sarto. (1906-1986)
2.Vincenzo Genovese - Negoziante di tessuti. (1903-1969)
XIII°
Cc'era dúa spiziríji 'ntr"o principátu;
nd'ébbi sapianza ndon Vicíanzu Spusátu!1
' 'Nu santu cristianu,
jía 'ntr"a gghjíasa ogni matina;
scurciáva llu patarnúastru ccu 'na manu,
ccu ll'áutra ti prujía lla midicína!
1.Vincenzo Sposato - Farmacista e speziale. (1873-1944)
XIV°
Ndon Rafhéli Mirárchi,1 'u tabacchináru
era sempri adumbrátu, fhúscu e amáru.
'Ndícini ni nd'ha datu, eppúru pupulári,2
e si éranu ammuffati ni l'aviamu 'i pigliári.
"Oh ndon Rafhé, cchi ccágnu ni dunári?
Dúa miccinélli musci e sbacantáti?’’
'U scurpícchju d"a vúcca s"u cacciava
e, povaríalli núa, n'assicutáva!
1.Raffaele Mirarchi - Tabaccaio. (1881-1952)
2. Due marche di sigarette dell'epoca: Indigena - Popolare.
XV°
A quattru strancalúni d"u tabacchínu
ajjhiávi 'a putíga 'i don Abértu 'Adínu.
Paría 'nu Salamúni,
non tantu fhácili parráva,
si dicia ancuna parola
prima 'a pinsáva.
Si jía ppímmu accattava,
cchi dícu, 'nu pícu,
'na fhúarbici 'i putári,
'na rúnca o 'nu fhaciúni,
ccu lla bonánima 'i Salamúni
tira e molla 'un nd'avía 'i fhári;
ti circáva cinqua liri
e tantu cci avía 'i dunári!
1. Negoziante di ferramenta. (1885-1969)
XVI°
L'aparigína d"i putigári
fhú donna Pippína,1
s"u putía vantári!
Pasta, fharína, rróbba ti ndi dava,
'nzammái alla raccórta 'un la pagava!
Cchi d'é cha ti fhacía?
Ti siquistráva!
1.Petrone Giuseppa - Negoziante di alimentari. (1873-1952)
XVII°
E cchi nd'é dittu, cúmu mi prisintéra?
Passu dirittu d’’a casa 'Panzéra?
Certi júarni 'u vidíavu llá avanti
quand'era viacchju e malátu.
Iju m"u ricúardu giúvini e galánti
súpra 'u doróti assittátu.
Tinía 'nu bréccu, 'u stessu 'i 'nu vagoni;
nd'ha carrijátu sacchi d"a posta alla stazioni.
'Un ripusáva mai, quantu fhatíca ha ffattu!
Tu píansica 'un llu sai ch'avía llu carru mattu?
Carrétti, sciarrétti, l'anima catriáta,
tri o quattru cavarcaturi
e 'nu fhúndu alla 'mpitráta.
Quandu passava Cicciu,1 cori mia!...
darríatu 'u carru mattu chi 'nchjanáva e chi scindía.
Paríamu 'nu sbárdu 'agíalli,
ni ragávamu 'u zúllu, éramu quatraríalli!
"Oh fhígli 'i bona mamma, 'un v'arrassáti?!
Si scíndu vi ndi 'ncázzu staffiláti".
Gridava, si fhacía 'na 'mbilináta,
ma 'unn ha chjavátu mai 'na staffilata!
1.Francesco Panzera (1894-1961). Pioniere dei procaccia postali. Possedeva una specie di rimessa-serraglio nella quale trovavano posto muli,cavalli,asini,carretti,calessi,carri ed il famoso “brecco”, un veicolo a metà tra la diligenza ed il carro del West dei pionieri.
XIII°
Sútta 'u palazzu 'i ndon Dariu Mauru,1
'u patri d"abbucátu,
'u sai chíni c'é statu?
Battaglíari,
'na sorta d'úamu.
paria 'nu pilíari!
Nd'ha avútu sbirtianza
Cappelli Pasquali!2
Ragáu lla nuvitá d"i cambiáli!
Abbásta mu fhirmávi...
nd'avía scarpi e cammísi!
Tra bulli, interessi e spisi
stavía fhríscu e jurútu,
t'ajjhjávi accattátu e vindútu!
1.Dario Mauro - Ricco proprietario. Ufficiale dell'Esercito durante la seconda guerra mondiale. (1897-1967)
2.Pasquale Cappelli - Detto "Battaglíari". (1912-1980). Intraprendente e moderno negoziante di calzature. Abile nel parlare ed elegante nei modi e nel vestire.
XIX°
I liccardíji n"i dava Fhijurínu.1
Frú - frú, ligarízi, n' 'ndurcifhicáva,
'nu virmúzzu ogni tantu si cci ajjhjáva!
1-Fiorino Gambardella - Negoziante di generi alimentari. Spesso vendeva merce avariata. (1909-1964)
XX°
A dumínica e llu júavi
'unn avia nduvi scanzzári,
calávanu 'i capadíartu i muntagnari.
Caminávanu a scaglioni,
'un nd'affruntávi unu ogni tantu,
armávanu 'a prucissióni
d’’u vénnari santu.
Ognúnu ragáva 'ncúallu
'na víartula o 'nu cirmíallu,
chíni tirava 'nu ciúcciu
e cchíni 'nu vitíallu.
'N'anima senza nenti
'un lla vidía!
Paríanu fhuristíari 'i l'oriénti
vinúti ppímmu tróvanu 'u Missía.
XXI°
A 'ffúria 'i parrári, schirzzandu, schirzzandu,
mi zumpa d"u ciarvíallu Cicciu Urrándu.1
Ha 'ffattu 'nu 'nquácchju, putía diri 'a genti,
si si scurdáva 'a stilla cchjú lucenti.
Allúra ppircchí scrivi 'stu turdúni?
S'ha riscurdátu 'u rré d"i scirubétti,
fhatti ccu nivi, zzúccaru e limúni?
I suspíri e lli susumélli
cumu Cicciu chi 'i sapía ffári?
Speciarménti 'i garamélli,
'un cci appattávanu i "Spirlári"!
Nd'avía sbirtíanza Ciccínu Urrándu,
passava lli durci 'ntra 'i zziti vulandu;
ndúvi c'era guagliúni 'a guantíara l’azáva,
stindía 'na manu, ma ndúvi cci arrivava!
Durcíari cumu ad íllu chini c'era?
Tinía 'na crijntéra,
'ntr"o barru arraricáti
ch"un lli smuvíavu mancu a cuzzuláti!
“Ndon Ssi...! Ndon Ppé...!
Paldíu, vúagliu, chjudíri!
Ndon Ccá. .. !
E' minzannótti,
jámu a durmíri!”
"E ffúrnila, Cicciu Urrá, quantu baccánu,
mancu s'avéra 'i jíri luntanu!
Tíani pacianza, chá stámu fhurniandu,
iu e don Uréstu n"a stámu stringíandu".
Mi spágnu cha mi cci 'njórna
fhacía Cicciu - cchi vrigógna!
Tutti 'i síri 'a stessa cosa
ppi 'nu suspíru o 'na gazósa!
Mi 'nchjóvanu 'n crúci
'i mpríma matína,
'un mi páganu mancu 'a luci,
fházzu 'u guadagnu d"a zzá minchjulína!"
"Cúmu su' tírchji!" -
surmuniáva llu Rrándu,
assittátu a 'nu bancu
aspittáva.... ciumándu!
1. Ciccino Orlando - Dolciere e gelataio (1888-1973).
2. Nel suo bar giocavano a carte alcuni proprietari e
3. professionisti, accaniti nel gioco e a volte tirchi.
XXII°
Cumu é smimbráta 'a chjázza!
Tutt' 'i cosi ha pirdútu!
E' cicáta e senza vrázza,
'u salóttu é sciundútu!
______________________________________
SANTU NICOLA
Santu Nicola mia, víacchju adurátu,
chá dintra ndúvi a ttía m'haju allivátu!
Nemménu tu fhurtúna nd'hai avútu,
chíllu ricíattu túa l'hánu sciundútu!
"Chíni di fhóra véni...d"intra ti caccia".
Arménu 'a cruci t"a putíanu lassári,
ch'allu bisúagnu cci jíamu a prígáre
Quandu ti guardu 'a víju ancóra
'a casa 'i Muráca ccu lla scala 'i fhóra,
i loggi, i curníciúni e lli vignána,
...cum'éra dúci 'a fhuntána!
Assimigliáva 'na mamma
cha i figli 'un vo' smammári,
si nd'ha 'na muriána
'i vo' allattári.
Mancu cci críju cha su' sciundúti!
Ancóra é llá... 'a spiziría 'i Capúti;1
pari cha cci háju jútu stamatína
cumu cci jía 'na vota,
ppi 'nu 'nguíantu o 'na midicína.
'A scala d"u miadicu chíni 'a nchjanáva,
ccu d'ervi e purvirélli ndon Filippu ni sanava!
Ccu 1'ábitu níuru e llu varvazzáli
s"u guardava i vicinu
'un paría 'nu spiziáli,
'u pigliáva ppi 'n arcirabínu'2.
Mastru Fhrancíscu e mastru Palínu,3
dúa fhráti capi mastri landijári,
rapiríanu 'a putíga prima 'i 'ngnurnári;
stagnávanu e ammaccávanu a jurnáta,
puru 'a notti ccu lla luci appizzáta.
Ndi fhíciru giárri, stanáti e quadári,
'un chjatáru mmai a nissúnu,
pinzzávanu a fhatigári!
Nd'hai allivátu cristiáni,
Santu Nicola mia,
'a bonanima 'i mastru Péppi4
'un fatigáva 'ntra ndúvi a ttía?
Quantu armádiji e cumó cci ha vistu fhàri
' ici cha 'unn era ngarbátu?
Chisá quantu discipuli ha 'mparátu a fatigári!
'Un ndi néscinu cchjú... di chill'agenti,
Santu Nicola mia, s'hánu fhurnútu!
Si cc'é llu paradísu veramenti
sicúru ccu lli scarpi cci hánu jútu!
____________
1. Filippo Caputi (1875-1940) - Valente farmacista e speziale. La sua farmacia e la fontana
costituivano il centro del rione Santo Nicola.
2. Rabbino - Dottore, Maestro della legge ebraica, capo religioso di una comunitá ebraica.
3. Francesco Palaia (1878-1957) - Paolino Palaia (1879-1958) - Fratelli lattonieri e proprietari di terreni.
4. Peppino Petronio (1900-1986) - Falegname rifinito.
____________________________________________
A MUNTAGNA 'I SANT'ALIA
Tu di lla ssúpra tuttu vidi e síanti,
ti gusti 'i cuntintízzi e lli lamíanti.
Ni júdichi e sta' cítu, cunturbáta:
"Quantu 'ngurdízia cc'é, quantu piccáta!"
Ti nd'arricúardi guerri,
sangu, gridáti e chjiánti,
nd'ha' canusciútu genti,
nd'arricittásti briganti.
Assimígli 'na campana
a llu cíalu 'mpindúta,
chi pindulía e nun sona,
'n'antica tistimóna
sulénni... e muta.
Si' lla muntagna cchjú bella e pumpúsa,
di murtílla e d'aríganu addurúsa.
'Un mi rispúndi? 'U stessu parru 'i tía,
pári cha mi jittásti 'a purvirélla,
píanzzica m'ha' fhaciútu 'a magaría?
Ti minti vesti di ogni culúri,
'nquatrilláti, víardi, punturiáti e scuri.
Cumu si' vrúnda 'n 'ppéna ti risbígli,
'ndurnáta 'i cacúmbari, cérzzi e carígli.
I fhílici e ll'édara d'acquazzína vagnáti
párinu rosi e gigli lucenti e 'mbillutáti.
Viàta a ttìa,
chà tu piccata ‘un ndai,
montagna ‘i Sant’Alia,
…..’un mùari mmàai!
____________________________________
DONNA AMELIA
'N Paradisu mú si trova!
Quantu beni ha siminátu!
Ppímmu n"a riscurdámu...
é 'nu piccátu.
'mpena a chjámava curria!
s'incruccáva llu spórvaru e partía,
ccu ciúcci, bricichétti e ccu doróti,
a ppédi, nivicándu, quantu vóti!
Nd'ha varcátu trémpi e vallúni,
'a túfha 'un s"a scurdáva,
era 'nu masculúni!
Chisá quantu fhímmini ha ffattu sgravári!
Quantu stilli c'é 'n cíalu, si púanu cuntári?
Senza tinágli e curtíalli arruzáti,
tirava Ili criatúri 'ntr"e cirmíalli,
...cumu patáti!
E ppúru a lli tri júarni éranu sani...
Jíanu a llu júmmi o 'mpastávanu 'u pani.
Cci ndi prujíanu vacíli scurciáti,
pannízzi e fassalúari 'ngallicáti!
Ma donna Pópa' 1 un dissi mai nénti,
ppircchí capiscía llu bisúagnu d"a genti.
Fhù ‘na mammàna amurùsa,
caritatèvuli…..pacinzziùsa.
All’ùrtimu cchi nd’èbbi?
‘Na smiragliella d’òru!
‘Mbèci s’ammiritava ‘nu trisòru…..
_______________________________________
'U SAMBIASINU
'U Sambiasínu nésci sarvággiu,
é genuínu...e téni curággiu.
E' 'n úaminu dísculu, 'un vo' gimintátu!
Ti duna rispettu? E vo' rispittatu.
Ici cha si riscórda! E' llivatúsu,
s"u sai pigliári é búanu e amurúsu.
Si ti purminti...cci púa appuggiári:
ppi lla parola si fhá scannári.
"Parola ditta ...córpu tirátu!"
Senza nutáru e né carta bulláta,
vindía 'na casa ccu 'na carta privata.
'U sambiasínu é di sángu vullénti
cha mangia suráca ccu pípi vrusénti.
_______________________________
'U ZZU 'NTONI PALAIA
'Nu giúvini m'ha dumandátu:
"Chin'era llu zzu 'Ntoni?1
' Nu priaviti, 'n abbucátu,
'nu giniráli 'i divisióni?
Di áutra genti 'un ndi sáantu parrári
e a 'Ntoni Paláia 'un s"u púanu scurdári?'
“ Eh... si sapéri chini é statu!
Unu cha ppi ll'amici s'ha spugliátu.
Nd'avía ricchizzi! Ma púa s"u 'mbuccáru,
ppi cchístu fhacía llu mastru landijáru!
cci piaciánu i spizzicaríalli,
i pichinícchji e lli sciambarrialli...
E' statu 'n úaminu sintimintáli,
i fhátti Cu zzu 'Ntoni, súnu pruvirbiáli.
'U sai cchi dissi 'nu júarnu 'ntr"a marina?
"Sarancíscu 'un passáu llu strittu 'i Messina?
E íu, ccu ttuttu cha 'un sugnu santu,
vúagliu passári 'u mari ccu llu mantu".
Era 'n úaminu cha 'un chjacchjariáva:
s"un c'éranu cristiani ...s'annigáva.
Ndi fhíci sirináti, nd'ha cumbinátu ancúna!
E s"u vidía sbruffári cantandu 'na canzzúna!
"Amai 'na donna e cci díazi `stu córi,
cridíandu cha lu súa m'avía di dari.
Vinni llu tíampu e cci 'u jivi a circári,
Nné llú mia e nné llú súa mi vózi dari!
Chista é lla pena mia, lu gran dulúri,
ch'accáttu sempre ciúcci...e váju a ppedi.
'I fhímmini su' tutti 'i 'na manéra,
póvaru fhigliu 'i mamma chi cci 'ncáppa!
O móri... o nésci pazzu... o va 'n galera ".
Nd'ha avútu lussu, riúaggi e aníalli d'óru,
Ragáva ncuallu nu mantu 'i castóru!
1. Antonio Palaia (1896 - 1959) caratteristico personaggio bonario,
sornione e bevitore. Castigava con la satira e la fantasia i prepotenti.
Era un lattoniere rifinito.
___________________________________
"E' MORTA 'A PIGNA 'I MAZZIU"
'U piru vásciu e chillu mandarínu
tantu avíanu prigátu mu cadía;1
cci fhacía umbra a tutti llá vicinu,
a búani e a mali a chillu crucivía.
Ppi I'úrtima vota 'a jívi a truvári,
prima ppímmu 'a 'ncígnanu ad aschiári.2
"Arvulu tagliátu a 'ccétta a 'ccétta
ognunu...curri ccu Ila sua cugnáta!"3
Supra 'i casi 'un si cci ha jittátu
o 'n cúallu 'i l'árvuli vicini,
'u pirículu cci l'ha scanzátu...
é stata nóbili nzzína alla fhíni!
Cumu era bella ...curcáta!
Mi vinía 'na gula mu ciangía,
ccu lla capu a 'na petra arribbáta
assimigliava 'nu giganti chi durmía.
`Aggíalli avía 'i sintíri ciliári!
'Un sanu nduvi durmíri...,
'unn hánu nduvi si pusári.
Rundíanu mbéru llá, 'un si nd'hánu jútu,
guárdanu 'a mamma 'n terra ch'ha murútu!
Póvara pigna, cchi mala fhurtúna,
'un guarda cchjú lli stilli...,
'un vidi cchjú lla luna!
Móni ch'é morta 'a pigna 'i Mazzíu
ccu illa cchjú nun parru e 'un mi ricríu!
1. Il Poeta si riferisce alla poesia " A pigna 'i Mazziu", del Suo primo libro "Duci e amáru".
La "pigna di Mazziu" era un gigantesco pino mediterraneo, vecchio di oltre quattro secoli,
il cui ombrello copriva la casa isolata della famiglia Mazzei e dava il nome a quel caratteristico
ed importante crocevia di campagna ed a tutta la zona circostante. Giá malato da piú anni,
é stato abbattuto dal maltempo il 27 gennaio 1994.
2. L'ultima visita prima che l'albero fosse ridotto in tanti pezzi di legno per il fuoco .
3. Nel tagliare l'albero con l'accetta molti usano inserire negli spacchi del tronco il proprio cuneo.
Nel caso specifico il proverbio é riferito a coloro che, cadendo indisgrazia, ricevono ulteriori danni
morali e materiali.
_____________________________________________
'U MAESTRU BUFFUNI
'Mparáu lla musica a víacchji e guagliúni,
cumu t"u scúardi a Tumási Buffuni?(1)
Fhacía Ila scola senza pagári,
linchjíu 'na cámbara ‘i sarti e scarpári,
pigliáu lla 'mprúnta d'ogni mistíari,
'na múrra 'i mbastári, caíni e varvíari.
Chi nd"u ringraziava!
Chi cci ndi dézi ajútu!
Jía pittandu madonni mu campava,
muríu pizzénti e 'ncancarinisciútu.
Armáu 'na banda di trenta pirzzúni
ccu 'na fhragáglia 'i craríni arruzáti,
'i fhráuti, 'i bumbardíni e di trumbúni
di quattru o cinqua bandi midicáti.
Mu sunávanu 'na trúmba
cci vulía curággiu e játu...,
mastru Cícciu Cassátu e Píatru Spiránza,
ch'all'accurrénza 'u 'ngnurávanu "Sponza",
nd'avíanu garbu, pacíanza e sustanza.
A 'sti dúa musicanti Buffúni a vantava,
ma quantu vóti vidía 'nu purmúni
d"u grúbbu d"a trúmba cha pinduliáva.
"L'ábitu 'un fá llu mónacu
e lla chjírica 'un fá llu príaviti!'
Ccu lli strumenti mali arranciáti
eranu trenta pirzzúni affiatáti.
Cchi c'era: llu Riguléttu,
l’Utéllu e lla Traviata?
'Na límba 'í pirciatélla 'mpurmaggiáta!
"Dopu chi múaru íu - dissi Buffúni –
chi l'arma cchjú 'na banda a Sambiási?"
E ffu accussí, Tumási áppi ragiúni.
'Ngiustríanu sulaménti cosi mali...,
chi l'arma cchjú 'na banda musicáli!
Questo é il testo del telegramma che il Maestro Buffone era
solito inviare a conferma del suo intervento:
"Cunfhíarmu cuntráttu,
ccú musica partu,
trenta pirsúni.
Maéstru Buffúni"
1.Tommaso Buffone (1864-1943) –
Capo della banda musicale di Sambiase.
Pioniere eroico e intraprendente ma scarso di mezzi.
________________________________________
"CCHI MI DISSI MICUZZU"
Cchi mi dissi Micúzzu! 1
'Un ndi cácciu e 'un mi nd'ammíantu,
cumu 'nu testamíantu
mi fhici 'stu discursu:
"Vi dugnu 'sta fhoturgafhía
ma 'un la pirdíti
e s'ancóra scrivíti
arricurdátivi 'i mia".
Cchi paróli binidítti,
l'haju scritti dintra 'u cori
e pinsári cha m"ha ditti
dua o tri misi prima mu mori!
E mó, dicítimi vua cchi púazzu fhári,
cci l'háju purmísu e ndi vúaglju parrári.
Chisá 'ntra quali "cascia" é arricittáta
'a vistitúra 'i Micúzzu ricamata!
'Nu campijunáriu 'i pezzi ammintáti,
longarini, rutúndi, a sbrínchju e quatráti.
'Un cci mancava nissúnu culúri,
jánchi, turchini, cilesti e scuri.
Cuttúni, lana, sita, 'na 'mbiscugliáta,
ndúvi l'avía accattáta?
L'avía a 'na vita, 'i qunad'era guagliúni,
'un c'era lla fhódara e mancu i buttúni.
'Nu tumátici arruzátu alla barrétta,
'na spíngula d'apparátu alla brachétta.
Micúzzu rróbi novi ndi tinía,
'i stipáva 'ntr"a cáscia.... e 'un s"í mintia.
Nd’ha ffattu diri missi allu patri e alla mammarèlla,
a ‘Ntoni cha c’era ffrati
e alla sùaru,cummàri Sabèlla.
Passàu lla vita quasi prigàandu,
fhòra e ‘ntr’’a gghjasa si jia ‘nginucchjàndu.
Erramu,scunsulàatu,abbùttu o dijùnu
Ma ‘unn ha circàtu mai nènti a nissùnu!
___________________________
QUANDU SI PERDI LLU BENI ... SI MINTUMA
Fhórzi cha Sambiási ni pirdúna,
é 'n cóllara ccu nnúa ch"o sbrigugniámu.
Quali pardíu 'i fhastídiu ni dúna
ppímmu, quatrári mia, 'u murtifhicámu?
Si va' accátti 'nu murtáru,
a modi 'i diri, e 'un ll'ha' truvátu,
cúmu fhái? - "Chi 'u via amaru,
cchi paísi scarcinátu!" -
"I ciúcci si 'mbríganu
e lli varríli si sgáscianu!"
Ma quandu níasci 'i ccá,
ndúvi va' vai...
i júarni su' 'nnu 'térnu,
'un scúra mai!
I cósi cha vidi su' strani,
púanu éssari d'oru,
ma... 'un su' paisáni!
Ti síanti cha si' órfanu, affríttu e povaríallu.
Si ti 'ncafhúni chi ti n' dúna ajútu!
Pranzi - " 'U paísi mia, cum'éra bíallu!" -
T'addúni u beni randi ch'ha' pirdútu.
Ti ndi vai ndóla ndóla,
míni a lla sburiári...
cumu 'nu 'nnamurátu
vúa turnári!
Chi púacu ha caru... téni!